Μπαίνουμε στην τέταρτη εβδομάδα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, αυτή τη ματωμένη τομή στον κλιμακούμενο ανταγωνισμό ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και Ρωσίας, στο σώμα της Ουκρανίας και συνολικά στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, που μετρά ακόμα από τις καταρρεύσεις των χωρών του παλινορθωμένου καπιταλισμού. Οι επιπτώσεις αυτών των γεγονότων θα είναι πολλές και μεγάλες, όποιες κι αν είναι οι επόμενες εξελίξεις. Και φυσικά θα ήταν κάτι παραπάνω από αφελής κάποιος που, μέσα σ’ ένα τοπίο τέτοιας ρευστότητας και αντιφάσεων στις κινήσεις των μεγάλων δυνάμεων, εν μέσω μάλιστα μιας τόσο σημαντικής σύγκρουσης, επιχειρούσε να δώσει απόλυτες απαντήσεις στο «τι μέλλει γενέσθαι», πράγμα που συνδέεται άρρηκτα με την «επόμενη μέρα» που ξημερώνει για την Ουκρανία, την Ευρώπη και τον κόσμο. Στο πεδίο αυτό το μόνο σίγουρο είναι πως ξημερώνουν πολύ άσχημες μέρες για τους λαούς και μόνο σ’ αυτούς ανήκει το καθήκον να τις αποτρέψουν/ανατρέψουν. Με δεδομένα τα προηγούμενα και με επίγνωση του γεγονότος ότι οι ειδήσεις περνούν από χίλια φίλτρα ψέματος μέχρι να φτάσουν σε μας (όπως άλλωστε και στους λαούς), μπορούμε να επιχειρήσουμε σε αδρές γραμμές να σκιαγραφήσουμε τα μείζονα ζητήματα από κάθε πλευρά.
Η ρωσική αντίφαση, οι αμερικανικές ημιτελείς επιτυχίες και η… αναζήτηση της ΕΕ
Αποδεικνύεται μέρα τη μέρα πως η απόφαση για την επίθεση αποτελούσε μια υψηλού ρίσκου κίνηση, πάρθηκε κάτω από πίεση και στη βάση - πιθανολογούμε -ορισμένων εκτιμήσεων. Η πρώτη μάλλον αφορούσε το ότι η Ουκρανία με τον κλιμακούμενο εξοπλισμό της από τη Δύση τούς τελευταίους μήνες μετατρεπόταν ντε φάκτο σε νατοϊκή χώρα, κάτι που θα μεγάλωνε καθημερινά το κόστος μιας επίθεσης που θα καθυστερούσε. Η δεύτερη αφορούσε μια εκτίμηση για σχετικά γρήγορη υποταγή του ουκρανικού στρατού και της πολιτικής του ηγεσίας. Υποτίμησε η ρωσική ηγεσία το μέγεθος και την ποιότητα της στήριξης του Κιέβου στα προηγούμενα χρόνια και των δυνατοτήτων που είχαν αναπτύξει οι Δυτικοί στο έδαφός της; Ίσως.
Το πεδίο των μαχών είναι εκείνο που κατ’ εξοχήν διαμορφώνει ή όχι τους όρους για τις οποιεσδήποτε εξελίξεις στο διπλωματικό πεδίο. Ωστόσο, ακριβώς σ’ αυτό το πεδίο η ρωσική εισβολή αντιμετωπίζει από την αρχή της μια μεγάλη αντίφαση μεταξύ των πολιτικών της στόχων και της ανάγκης να υπάρξει στρατιωτική αποτελεσματικότητα.
Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός δεν θέλει να ισοπεδώσει τις -βασικά με ρωσόφωνο πληθυσμό- πόλεις της Ανατολικής Ουκρανίας, όχι γιατί λυπάται, αλλά γιατί έτσι θα τίναζε στον αέρα τη βάση στήριξής του στην περιοχή και κάτι τέτοιο αντίκειται στον πολιτικό στόχο ελέγχου της. Ωστόσο, η επιλογή του ουκρανικού στρατού (με την απλόχερη βοήθεια των δυτικών συμβούλων) να μη δώσει μάχη ανοιχτού πεδίου, η εργαλειοποίηση των ρωσόφωνων πληθυσμών των πόλεων από αυτόν και η χρησιμοποίησή τους ως «ασπίδα» (η Ρωσία τους εργαλειοποιεί μέσω του αποκλεισμού) έχει καθυστερήσει αρκετά την προώθηση της ρωσικής πολεμικής μηχανής και θέτει κάθε μέρα και πιο έντονα στον ρωσικό ιμπεριαλισμό το εξής δίλημμα: να συνεχίσει σ’ αυτό πάνω-κάτω το «μοτίβο», ευελπιστώντας στην κάμψη του αντιπάλου και το άνοιγμα της οδού των διαπραγματεύσεων, με αυτόν να έχει τελικά το πάνω χέρι, επιλογή όμως που στο στρατιωτικό πεδίο παράγει «βάλτωμα» (έστω μερικό και σχετικό) και ήδη χρησιμοποιείται από τις ΗΠΑ-ΝΑΤΟ σε όλα τα πεδία ενάντιά του; Ή να κάνει χρήση της συντριπτικής στρατιωτικής του υπεροχής με ό,τι αυτό θα παράξει για τις ήδη τραυματισμένες του σχέσεις με αυτούς τους πληθυσμούς αλλά και τι θα εισπράξει ως αντίδραση από ΗΠΑ-Δύση; Οι δυσκολίες και η μεγάλη αντίφαση που περιγράφουμε έχει ζορίσει τη ρωσική ηγεσία. Κάθε μέρα που περνάει λειτουργεί -σ’ αυτό τουλάχιστον το πεδίο- υπέρ του Ζελένσκι και προπαντός των δυτικών προστατών του. Επιπλέον «ανοίγει την όρεξη» στο ΝΑΤΟ να αποτολμήσει το αδιανόητο: δηλαδή να εμπλακεί στη σύγκρουση, πετώντας την καυτή πατάτα στη ρωσική πλευρά (π.χ. δίνουμε αεροπλάνα στο Κίεβο - τολμάτε να τα καταρρίψετε;). Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία δεν μπορεί να γυρίσει πίσω και θα επιδιώξει να δημιουργήσει τέτοια στρατιωτικά δεδομένα που να αντανακλαστούν στο πολιτικό-διπλωματικό πεδίο όσον αφορά την «τύχη» της Ουκρανίας και όχι μόνο.
Οι ΗΠΑ σ΄ αυτό το μεσοδιάστημα των τριών εβδομάδων μπορούμε να πούμε ότι είχαν μια σειρά πολιτικές επιτυχίες. Πρώτη και με διαφορά, το πάγωμα για απροσδιόριστο χρόνο του Nord Stream 2, την υπονόμευση δηλαδή της στρατηγικής ενεργειακής συνεργασίας Ρωσίας-Γερμανίας, και το άνοιγμα της συζήτησης στην ΕΕ για το αμερικανικό LNG. Στο ευρύτερο πεδίο, η «νεκρανάσταση» του «εγκεφαλικά νεκρού» ΝΑΤΟ, το μεγάλο κύμα οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας και το σύρσιμο των Ευρωπαίων πίσω από αυτά. Η δημιουργία ισχυρότερων δεσμών με τη «Νέα Ευρώπη» και η επαναφορά του «εργαλείου» πίεσης στην ΕΕ, και όχι μόνο, που λέγεται «αγγλοσαξονικός άξονας». Συνολικά, η προώθηση της γραμμής του «ελεύθερου κόσμου» ενάντια στους «αυταρχικούς ηγέτες» ώστε να μπει στο κάδρο και η Κίνα.
Φυσικά, η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι ο ισχυρός προβληματισμός για το αν οι καταστάσεις στην Ουκρανία τραβήχτηκαν «από τα μαλλιά» και συνακόλουθα η μεγάλη ανησυχία τμημάτων του αμερικανικού κατεστημένου αν η Ρωσία, παρά τα τραύματα που έχει ήδη ή που θα αποκτήσει, καταφέρει εν τέλει να αλλάξει τους όρους της παγκόσμιας αντιπαράθεσης, ξεκινώντας από το πιο κρίσιμο πεδίο, το ευρωπαϊκό.
Επιπλέον η Ουάσιγκτον γνωρίζει από πρώτο χέρι πόσο επισφαλής και σχετική είναι η αναγκαστική και η μέχρις ενός σημείου ευθυγράμμιση των ευρωπαίων συμμάχων - ανταγωνιστών με τις δικές της κινήσεις και ιεραρχήσεις. Θα δούμε και τι θα δώσει αλλά και τι θα αφήσει ανοιχτό η επικείμενη σύνοδος κορυφής της ΕΕ με την παρουσία του Μπάιντεν.
Πάντως οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές με κάθε ευκαιρία υπογραμμίζουν τις διαφοροποιήσεις τους από τη γραμμή των ΗΠΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις συνομιλίες Μακρόν και Σολτς με τον Πούτιν και το κράτημα των καναλιών επικοινωνίας παρά τις σκληρές εκατέρωθεν δηλώσεις, τη μη συμμετοχή στο εμπάργκο των ΗΠΑ και της Βρετανίας κατά του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, την πριμοδότηση των διαπραγματεύσεων. Τα προηγούμενα δεν αναιρούν, μάλλον υπογραμμίζουν, την εγγενή στρατηγική αδυναμία της ΕΕ και κυρίως το στένεμα των περιθωρίων και των ελιγμών στους οποίους επιδίδονταν οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές τα προηγούμενα χρόνια. Η αμερικανορωσική αντιπαράθεση θέτει τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της ΕΕ μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις και προπαντός σε μεγάλα διλήμματα, ενώ ήδη δρέπουν τους πικρούς καρπούς των κυρώσεων που επιβάλλουν στη Μόσχα.
Η πρόσφατη επίσκεψη των τριών πρωθυπουργών (Πολωνίας, Τσεχίας και Σλοβενίας) στο Κίεβο, επιτομή του τυχοδιωκτισμού, εάν όπως λέγεται και γράφεται είχε την έγκριση και των «θεσμών» της ΕΕ, εγείρει πραγματικά και ένα θέμα ελέγχου των απείθαρχων της «Νέας Ευρώπης» από τους Γαλλογερμανούς και γενικότερα ελέγχου των τεκταινόμενων στην «ευρωπαϊκή οικογένεια».
Όσον αφορά την Κίνα, την ίδια στιγμή που οι ΗΠΑ τη στοχοποιούν, επιχειρούν από την άλλη, όπως έδειξε και η πρόσφατη και πολύωρη συνάντηση ανώτατων αξιωματούχων των δύο πλευρών, να την αποτρέψουν από τη στοίχισή της με τη Ρωσία. Η κινέζικη ηγεσία δείχνει να χρησιμοποιεί τη φάση αυτή για να «ανασάνει» η ίδια και να μετρήσει τις επόμενες κινήσεις της. Συνολικά η στάση της καθορίζεται από το γεγονός πως η Ρωσία είναι «στρατηγικός εταίρος» και όχι «στρατηγικός σύμμαχος», όπως επί λέξει είπε ο κινέζος πρόεδρος. Ωστόσο, σ΄ αυτή τη δυναμική κατάσταση και με τις πιέσεις που ασκούνται να είναι μεγάλες, ούτε οι ΗΠΑ ούτε κανείς άλλος μπορεί να θεωρεί δεδομένη την ισορροπιστική στάση της Κίνας.
Το πεδίο των μαχών
Η ρωσική επίθεση λοιπόν στην Ουκρανία συνεχίζεται σε όλα τα μέτωπα ενώ παραμένουν σε ισχύ και οι διαφορετικές «ταχύτητες» με τις οποίες επεμβαίνουν σ’ αυτά, «ταχύτητες» που υπαγορεύονται εν μέρει από πολιτικούς κι εν μέρει από στρατιωτικούς λόγους μαζί με τις δυσκολίες που συναντούν τα ρωσικά στρατεύματα.
Στο νοτιοανατολικό μέτωπο, κλειδί θεωρείται η κατάληψη της μαρτυρικής Μαριούπολης που έχει μετατραπεί σε σάκο του μποξ, διότι έτσι ολοκληρώνεται ο χερσαίος διάδρομος προς το Ντονμπάς και η κατάληψη των ακτών της Αζοφικής Θάλασσας. Στο νοτιοδυτικό μέτωπο, η «πορεία» προς τη στρατηγική πόλη της Οδησσού, που θα άνοιγε το δρόμο στον πλήρη έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας από τη Ρωσία και τη μετατροπή της Ουκρανίας σε περίκλειστο κράτος, περνάει αναγκαστικά από τον έλεγχο της σημαντικής πόλης Μικολάιβ ή Νικολάεβ.
Στο βορειοανατολικό μέτωπομ η σύγκρουση για τον έλεγχο του Χάρκοβου μαίνεται αδιάκοπα και δεν φαίνεται σύντομη κατάληψή του. Ο κλοιός στην πρωτεύουσα Κίεβο κλείνει σταδιακά και φανερά «ακολουθεί» τα προχωρήματα ή τα μπλοκαρίσματα σε διπλωματικό επίπεδο. Με την έννοια πως η απειλή της επίθεσης χρησιμοποιείται σαν εκβιασμός στις διαπραγματεύσεις, χωρίς όμως πια να μπορεί να αποκλειστεί πλήρως το αδιανόητο, δηλαδή μια επιχείρηση κατάληψης μιας πόλης 4,5 εκατομμυρίων κατοίκων (ακόμα και αν έχουν μείνει οι μισοί) που θα παράξει εκατόμβες νεκρών και θα εκτινάξει την ένταση μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ-ΝΑΤΟ σε απρόβλεπτα και αχαρτογράφητα νερά. Επιπλέον, το χτύπημα στη στρατιωτική βάση του «Διεθνούς Κέντρου Διατήρησης της Ειρήνης και Ασφάλειας» κοντά στα σύνορα με την Πολωνία αποτέλεσε «σήμα» ότι θα υπάρξει σκλήρυνση στον διαρκή εξοπλισμό του καθεστώτος του Κιέβου από τη Δύση σε οπλικά συστήματα και μισθοφόρους, ενώ εμπεριείχε και ειδικό «μήνυμα» προς τις χώρες της «Νέας Ευρώπης».
Διπλωματικό πεδίο: κινήσεις και όρια
Με τη μεσολάβηση διαφόρων (Ισραήλ, Τουρκίας) ή με απευθείας διαπραγματεύσεις, έχουμε εναλλαγή ή και παράλληλο συνδυασμό των στρατιωτικών με τις διπλωματικές κινήσεις. Έτσι τεστάρονται αντοχές, σημεία πίεσης και ρωγμών στο αντίπαλο στρατόπεδο, αλλά και ανιχνεύονται οι πιθανότητες ενός συμβιβασμού. Τα έως τώρα δεδομένα δίνουν τα εξής. Η ρωσική ηγεσία έχει διαφοροποιήσει βαθμιαία και σε ευθεία σχεδόν συνάρτηση με τα προβλήματά της στο στρατιωτικό πεδίο τις αρχικές απαιτήσεις της, αν υποθέσουμε ότι τα αρχικά τέσσερα σημεία είχαν τεθεί στο τραπέζι για να γίνουν αποδεκτά (μάλλον είχαν τεθεί για να μη γίνουν).
Έτσι ,την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, διέρρευσε ότι συζητείται ένα σχέδιο 15 σημείων που εμπεριέχει κατάπαυση του πυρός, απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων, φυσικά την παραίτηση του Κιέβου από τις φιλοδοξίες του να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την υπόσχεση να μη φιλοξενήσει ξένες στρατιωτικές βάσεις ή όπλα με αντάλλαγμα την προστασία από τους δυτικούς συμμάχους του. Το τελευταίο, δηλαδή το είδος των δυτικών εγγυήσεων καθώς και η «τύχη» των εδαφών που έχει καταλάβει η Μόσχα, παραμένουν τα «αγκάθια» στις διαπραγματεύσεις. Βέβαια το πιο ουσιαστικό είναι αυτό που δήλωσε ο Λαβρόφ: ότι δηλαδή οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται να λύσουν τη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία, υπογραμμίζοντας παράλληλα πως η Ουάσιγκτον έχει έναν αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό τής ουκρανικής θέσης.
Θα υποστηρίζαμε γενικά πως σε αυτή τη φάση είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί συμβιβασμός. Ακόμα όμως κι αν βρεθεί κάποιος συμβιβασμός (αν δεν τον δούμε δεν τον πιστεύουμε) στο πλαίσιο που πριν περιγράφηκε και που θα διασφαλίζει ορισμένες από τις κόκκινες γραμμές του ρώσικου ιμπεριαλισμού (αφήνοντας ενδεχομένως ανοιχτά ζητήματα ή «γκρίζες ζώνες», όπως λέγεται), ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός θα ήταν ο πρώτος υποψήφιος που από την αμέσως επόμενη στιγμή θα εργαζόταν για την υπονόμευση και την ανατροπή του. Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ έχουν κάθε συμφέρον και παρά τις αντιφάσεις που παράγει η σχετική αποδυνάμωσή τους στην προώθηση των παγκόσμιων επιδιώξεών τους να διαιωνίσουν την ένταση στην Ουκρανία και στην Ευρώπη.
Οι αιματηρές αυτές εξελίξεις ήδη επηρεάζουν την ευρύτερη περιοχή. Η μία πλευρά είναι η «αλλαγή κλίματος» μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας, που υπαγορεύτηκε πριν απ’ όλα από τις ΗΠΑ για να υπηρετηθεί με κάθε τρόπο και απ’ όλους η αντιπαράθεση με τη Ρωσία και η οποία πάτησε πάνω στις ανάγκες και κυρίως στις ανησυχίες των δύο εξαρτημένων αστικών τάξεων. Η άλλη πλευρά είναι τα σημάδια αποσταθεροποίησης των Βαλκανίων (κυρίως των Δυτικών Βαλκανίων), με εστίες πιθανών αναφλέξεων τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο και πυροκροτητές τούς μεγαλοϊδεατισμούς της Αλβανίας και της Σερβίας που προμοτάρονται αντίστοιχα από ΗΠΑ και Ρωσία. Δεν θα τολμούσαμε να επιλέξουμε ποια πλευρά από αυτές είναι πιο επικίνδυνη…
