Κοιτώντας την πορεία των αμερικανορωσικών σχέσεων το τελευταίο εξάμηνο διαπιστώνει κανείς αρκετά αντιφατικά πράγματα στην εικόνα που διαμορφώνεται. Έχουμε, λοιπόν, και από τις δύο πλευρές σκληρές δηλώσεις και επιθετική ρητορική με επίκεντρο την Ουκρανία, που συνοδεύονται και από κινήσεις επίδειξης ισχύος: νατοϊκά γυμνάσια σε Βαλτική και Μ. Θάλασσα από τις ΗΠΑ, συγκέντρωση μεγάλου αριθμού στρατευμάτων και όπλων στα σύνορα με την Ουκρανία από τη Ρωσία.
Ταυτόχρονα βλέπουμε έντονη κινητικότητα στο διπλωματικό επίπεδο, που ξεκινά με τη συνάντηση κορυφής Μπάιντεν – Πούτιν, τον περασμένο Ιούνη, και ακολουθούν τηλεφωνήματα και τηλεδιασκέψεις που οδηγούν σε τρεις συνεχόμενες συσκέψεις μεταξύ 10 και 13 Γενάρη σε επίπεδο υφυπουργών: Γενεύη διμερής, Βρυξέλλες με το ΝΑΤΟ και Βιέννη με ΟΑΣΕ.
Συνολικά στο διάστημα αυτό αναφέρονται διάφορες επαφές μεταξύ αμερικανών και ρώσων αξιωματούχων και σε ένα μεγάλο εύρος διμερών ζητημάτων. Όλα αυτά προδιαθέτουν διαπραγματεύσεις με διάρκεια και σε ευρύτερα ζητήματα. Οι πρόσφατες συσκέψεις, αν και χαρακτηρίζονται από τα ΜΜΕ αποτυχημένη απόπειρα, καμία πλευρά δεν αναφέρεται σε οριστικό αδιέξοδο, δηλώνοντας μάλιστα πως δεν εγκαταλείπουν τη διπλωματία. Κατά συνέπεια, δεν αποκλείεται το επόμενο διάστημα νέα επικοινωνία Μπάιντεν-Πούτιν ή ακόμα και συνάντηση διά ζώσης.
Το μέλλον της τριχοτομημένης Ουκρανίας και η γενικότερη συμπεριφορά του ΝΑΤΟ είναι τα ζητήματα στα οποία η Μόσχα θέτει κόκκινες γραμμές. Απαιτεί όχι μόνο τη μη επέκτασή του, αλλά και τη μη ανάπτυξη οπλικών συστημάτων κοντά στα σύνορά της! Πίσω από αυτή την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης αλλά και την ταυτόχρονη επίκληση διπλωματικών οδών και διαδρομών τίθενται ερωτήματα που οι απαντήσεις τους είναι δύσκολο να αναζητηθούν στο δεδομένο σημερινό πλαίσιο σχέσεων ΗΠΑ και Ρωσίας, με την έννοια πως τα κρίσιμα ζητήματα που διαμορφώνουν το σημερινό ανταγωνιστικό μέτωπο είναι το όριο μιας εξέλιξης τα τελευταία 30 χρόνια που διαμόρφωσε το σημερινό στάτους στην Ευρώπη. Σε επίπεδο συσχετισμών κάποιοι όροι (ίσως σημαντικοί) δείχνουν να έχουν διαφοροποιηθεί και να διαμορφώνουν μια δυναμική ανατροπής του συνολικού στάτους, πράγμα που είναι πηγή ανασφάλειας για πολλές πλευρές και για διαφορετικούς λόγους.
Είναι χαρακτηριστική η αμφισημία της στάσης συνολικά της Δύσης, και ειδικότερα των ΗΠΑ, απέναντι στη Ουκρανία. Οι λεονταρισμοί για σκληρές οικονομικές κυρώσεις δεν μπορούν να καλύψουν το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ θα έφτανε μόνο μέχρι ενός σημείου για να υπερασπιστεί έναν σύμμαχο εκτός ΝΑΤΟ! Από πολλούς, επίσης, η εμμονή σε κυρώσεις θεωρείται ένδειξη αδυναμίας και όχι δύναμης, δεδομένου ότι η Ευρώπη είναι διχασμένη. Η προσπάθεια στην ΕΕ να διευκρινιστούν ποιες κυρώσεις θα επιβληθούν εάν ο Πούτιν εισβάλει στην Ουκρανία συναντά την αντίσταση Γερμανίας και Γαλλίας.
Εάν οι ΗΠΑ εννοούν να επιβληθούν σκληρές (και δαπανηρές) κυρώσεις από τους Δυτικούς, αυτό θα απαιτούσε και τη συγκατάβαση της Κίνας, αφού θα την επηρέαζε άμεσα ως τον μεγαλύτερο καταναλωτή ρωσικών εμπορευμάτων. Και αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει αστάθμητες επιπλοκές, που η κυβέρνηση Μπάιντεν δύσκολα θα μπορούσε να αποφύγει. Αν εννοούν ένα πακέτο ακόμη πιο σκληρών οικονομικών κυρώσεων που θα άγγιζε τραπεζικά συστήματα, τότε τα πράγματα θα οδηγούνταν σε εντελώς ακραία σημεία. Ως γνωστόν, Ρωσία και Κίνα έχουν ήδη επεξεργαστεί την ίδρυση εναλλακτικών μηχανισμών πληρωμών εάν οι κυρώσεις των ΗΠΑ πλήξουν τα τραπεζικά τους συστήματα.
Όπως προκύπτει, λοιπόν, η κατάσταση στους συμμάχους των ΗΠΑ και γενικότερα στο σύνολο των κρατών που προσδιορίζονται ως «δυτικός κόσμος» είναι τέτοια που θα καθορίσει, ενδεχόμενα, τις προοπτικές και πέρα από την παρούσα ιστορική καμπή. Ο νέος γερμανός καγκελάριος Σολτς ξεκίνησε τη θητεία του με μια έκκληση για διάλογο με τη Μόσχα, κάτι που στη διπλωματική γλώσσα πολύ συχνά σημαίνει «παραχωρήσεις». Οι δυτικοί σύμμαχοι στέλνουν συχνά αντιφατικά μηνύματα για την προθυμία τους να επιβάλουν οτιδήποτε πέρα από μια ελαφριά οικονομική τιμωρία στη Ρωσία. Κάποιοι μάλιστα θεωρούν αυτονόητες και τις κόκκινες γραμμές του Πούτιν!
Αναμφίβολα το ΝΑΤΟ δοκιμάζεται: η αποτελεσματικότητά του, τα όρια επέκτασής του, η πίεση στη Ρωσία και βασικά το πρόβλημα των χερσαίων δυνατοτήτων του, πέρα από τα πυρηνικά. Η κρίση στην Ουκρανία αποτελεί κατά κάποιον τρόπο το όριο της πολιτικής απώθησης - περικύκλωσης της Ρωσίας που ξεκινά τη δεκαετία του ’90. Από τότε έχουν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ δεκατέσσερις χώρες, με τελευταία το 2020 τη Βόρεια Μακεδονία. «Όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν», είπε ο ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Ριάμπκοφ και βασικός συνομιλητής στις τελευταίες αμερικανορωσικές συναντήσεις. «Το ΝΑΤΟ πρέπει να τα μαζέψει και να επιστρέψει στα όρια του 1997»!
Για τη Ρωσία, σε σχέση με το Ουκρανικό, διακινούνται διάφορα νέα σενάρια για το πώς μπορεί να «πείσει» τη Δύση να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της, χωρίς να περιλαμβάνουν απαραίτητα χερσαία εισβολή. Ωστόσο, ακόμη και αν δεν υπάρχει αυτή η στόχευση, υπάρχουν πολιτικά αποτελέσματα, αφού οι μετακινήσεις στρατευμάτων λειτουργούν πολύπλευρα. Κάποιοι αναλυτές θεωρούν πως ο Πούτιν τις χρησιμοποιεί στο πλαίσιο μιας τακτικής για δημιουργία αβεβαιότητας στη Δύση, ενώ παράλληλα ενισχύει το διαπραγματευτικό του «οπλοστάσιο», κρατώντας ανοιχτές τις επιλογές ως προς την επόμενη κίνησή του. Υπάρχει η εκτίμηση ότι σήμερα η Ρωσία έχει βάλει ακόμα υψηλότερους στόχους, αξιοποιώντας και άλλες κατευθύνσεις… ευρασιατικές. Δεν θέλει να πάρει άλλα κομμάτια ουκρανικού εδάφους, αλλά να εξαναγκάσει ολόκληρη τη χώρα να επιστρέψει στη δική της σφαίρα ελέγχου!
Σε όλα αυτά ΗΠΑ και ΝΑΤΟ δείχνουν να μην έχουν εύκολη απάντηση, ενώ Γάλλοι και Γερμανοί παίρνουν πρωτοβουλίες για την εκτόνωση της κατάστασης, «πείθοντας» τον ουκρανό πρόεδρο Ζελένσκι να βγάλει τη «στολή παραλλαγής» και να επαναφέρει στο τραπέζι την πρόταση για μια τετραμερή διάσκεψη κορυφής στο πλαίσιο του λεγόμενου «σχήματος της Νορμανδίας». Δηλαδή συνομιλίες με τη συμμετοχή Ρωσίας, Ουκρανίας, Γερμανίας και Γαλλίας, αλλά χωρίς τις ΗΠΑ, για να μπει ένα οριστικό τέλος στη σύγκρουση στο ανατολικό τμήμα της χώρας.
Στο παρελθόν, βέβαια, η Μόσχα είχε απορρίψει παρόμοια αιτήματα του Κιέβου και των Ευρωπαίων, αλλά τώρα ίσως αποφασίσει να χρησιμοποιήσει το παροπλισμένο αυτό διπλωματικό «όχημα» και να εκμεταλλευτεί την αγωνία των Ευρωπαίων για κλιμάκωση. Αλλά ίσως και ο Λευκός Οίκος να βολεύεται με την προοπτική αυτής της τετραμερούς, αφού θα μπορεί να χειριστεί, ως αμέτοχος, τους σκληρούς νατοϊκούς συμμάχους ενώ στο παρασκήνιο θα διαπραγματεύεται το νέο στάτους της Ουκρανίας.
Σε αντίθεση με την επιθετική ρητορική, τα γεγονότα δείχνουν τα όρια των πραγματικών κινήσεων και δυνατοτήτων τής κάθε πλευράς στο διαμορφωμένο εδώ και 30 χρόνια στάτους. Το ερώτημα είναι, ποια εξέλιξη θα ικανοποιούσε τις δύο πλευρές σήμερα; Φαίνεται πως Κρεμλίνο και Λευκός Οίκος επιθυμούν να αποφύγουν θερμό επεισόδιο στη γραμμή κατάπαυσης του πυρός, στην Ανατολική Ουκρανία, και να επενδύσουν - παρά την επιμονή σε αδιάλλακτες θέσεις - στη δύσκολη προσπάθεια ενός συνολικού διαλόγου και στις προοπτικές μιας διαπραγμάτευσης με πολλές παραμέτρους. Πάντως εκτιμάται πως η διαρκώς κλιμακούμενη επιθετικότητα των ΗΠΑ απέναντι στη Ρωσία δεν μπορεί να συνεχιστεί, γιατί διαφαίνεται γενικότερη αμφισβήτηση στο στάτους που χαρακτηρίζει τις διμερείς σχέσεις εδώ και 30 χρόνια.
Διαμορφώνεται ένα ψυχροπολεμικό πλαίσιο άλλων εποχών, με ζώνες χωρίς πυρηνικά κ.λπ.; Δηλώσεις που προϊδεάζουν για μια τέτοια επιστροφή έγιναν λίγο πριν ξεκινήσουν οι συνομιλίες στη Γενεύη από τον Μπλίνκεν και μοιάζουν σαν απάντηση στις δηλώσεις Ριάμπκοφ! «Δεν συζητάμε απόσυρση των νατοϊκών δυνάμεων από την Ανατολική Ευρώπη (εννοεί στη προ του ΄97 κατάσταση), δεν αποκλείεται όμως να συζητήσουμε τη μετατόπιση δυτικότερα κάποιων οπλικών συστημάτων μας που βρίσκονται σήμερα στην Πολωνία». Ωστόσο, τα περιθώρια, χρονικά και άλλα, για τη διαμόρφωση ενός κοινά αποδεκτού πλαισίου συνύπαρξης δεν είναι ανεξάντλητα. Υπόκεινται σε διάφορες παραμέτρους. Παράδειγμα, οι προβλέψεις που θέλουν τον Μπάιντεν να χάνει τον έλεγχο του Κογκρέσου στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου, ενισχύοντας την πόλωση στο εσωτερικό των ΗΠΑ και ανοίγοντας μια νέα περίοδο «εσωστρέφειας».
Σε κάθε περίπτωση θα επαληθευτεί το «αξίωμα» σύμφωνα με το οποίο οι σφαίρες επιρροής μιας ιμπεριαλιστικής δύναμης, όπως αυτές διαμορφώνονται έπειτα από μια μεγάλη ανακατανομή, παραμένουν σεβαστές από τους άλλους ιμπεριαλιστές μόνο και στο βαθμό που αποδεικνύει ότι έχει τη βούληση και μπορεί να τις υποστηρίξει.
ΧΒ
