Τα κενά που δημιουργεί η πολιτική αστάθεια τις τελευταίες δεκαετίες ενεργοποιούν πρώιμα αντανακλαστικά και εμβρυακές αμφισβητήσεις. Μια προσπάθεια για περιορισμό των όποιων αντιδράσεων φαίνεται ακόμα πιο δύσκολη όταν ολόκληρος ο πλανήτης συνταράσσεται από συγκρούσεις και πολεμικές αναμετρήσεις που παράγουν οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί. Η απουσία όμως του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος και της προοπτικής που το συνοδεύει δίνει τη δυνατότητα στις δυνάμεις που κυριαρχούν να μονοπωλούν στην πολιτική ως οι μόνες που μπορούν να δώσουν απαντήσεις στα αδιέξοδα που οι ίδιες δημιουργούν. Ασχέτως αν η ρίζα αυτών των αμφισβητήσεων είναι πραγματική ή πλασματική, το σύστημα και το πολιτικό του προσωπικό προσπαθεί να τις ενσωματώσει κατευθύνοντάς τες σε ανώδυνες για αυτό εκτονώσεις. Τόσο οι ιμπεριαλιστικές όσο και οι ενδοαστικές αντιθέσεις παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην περεταίρω σύγχυση και εκμετάλλευση των διαφόρων κινημάτων, ειδικά όταν αυτά είναι ξεκομμένα από τις εργατικές και λαϊκές διεκδικήσεις.
Στο κείμενο για τη διεθνή κατάσταση γίνεται μια μικρή αναφορά (θέση 62) για το δίπολο «woke» και «anti-woke» κίνημα στις ΗΠΑ «… που δεν αποτελούν παρά δύο αντιδραστικά συστημικά ρεύματα, και τα οποία λειτουργούν αποπροσανατολιστικά και επικίνδυνα για τις λαϊκές δυνάμεις και κυρίως για τη νεολαία…» όπως αναφέρεται. Δεν θα στεκόμουν τόσο πολύ σε αυτήν την αναφορά εάν έστω και με υβριδικό τρόπο τα αντίστοιχα ιδεολογήματα δεν απασχολούσαν την Ευρώπη αλλά και την χώρα μας.
Τι συμβαίνει στις ΗΠΑ; Από που προέρχεται το κίνημα της woke κουλτούρας;
Η συζήτηση που έχει ανοίξει στους κύκλους των διανοούμενων στην Αμερική προσπαθεί να ερμηνεύσει τα χαρακτηριστικά αυτής της νέας «αφύπνισης». Ιστορικά βρίσκει τις ρίζες του στα κινήματα των αφροαμερικανών, με πρώτο στην σειρά αυτό του παναφρικανισμού την περίοδο του μεσοπολέμου για την αφύπνιση του αφρικανικού έθνους από την Αιθιοπία μέχρι τις κοινότητες των ΗΠΑ. Στην πορεία και παράλληλα με την ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος σε όλο των κόσμο θα συνδεθεί με πιο ταξικά χαρακτηριστικά: «Ήμασταν κοιμισμένοι. Αλλά από εδώ και πέρα θα μείνουμε ξύπνιοι» έλεγε το σύνθημα των αφροαμερικανών μεταλλωρύχων στον αγώνα τους για καλύτερα μεροκάματα το 1940. Η «woke» πολιτικοποίηση κορυφώνεται με το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων που καλούσαν τον κόσμο, με το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο στο χέρι, να ξυπνήσει όπως ξύπνησαν ο κινέζικος λαός κατά την διάρκεια της ΜΠΠΕ.
Σήμερα το «woke» κίνημα επανέρχεται με τελείως διαφορετικό τρόπο. Μπορεί να έχει πάρει κάποια δάνεια από τα κινήματα του παρελθόντος και να ξεπετάγεται παράλληλα με τα ξεσπάσματα του αμερικάνικου λαού, αλλά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχει υποστεί διαστρέβλωση από μια σειρά αστικές αντιλήψεις, πράγμα που οφείλεται στο μικροαστικό έδαφος που τη συντηρεί. Αστικά και μικροαστικά στρώματα νεολαίας, καλλιτέχνες, διανοούμενοι, τηλεπερσόνες και influencers αποτελούν τους κύριους εκφραστές αυτής της κουλτούρας στον δημόσιο λόγο. Η λεγόμενη «woke» ατζέντα διευρύνεται και στα ζητήματα ρατσισμού, γυναικείου κ.λπ. προστίθενται αυτά της LGBT κοινότητας, της οικολογίας και πάει λέγοντας. Αυτές οι προσθήκες κουβαλούν μαζί τους τις θεωρίες περί κοινωνικού φίλου, κλιματικής αλλαγής, νεοφεμινισμού και κοσμοπολιτισμού. Θεωρίες που κατά βάση πηγάζουν από μια σειρά αστικά ιδεολογήματα και αυτό γιατί στην βασική τους ανάλυση η ταξική σύνθεση της κοινωνίας απουσιάζει. Έτσι, εφόσον τα ερωτήματα και οι ευαισθησίες αυτές προέρχονται μονάχα από μια αταξική ανάλυση των όποιων κοινωνικών αντιθέσεων, μπορούν κάλλιστα να λυθούν με την πολιτική βούληση των «προοδευτικών» στοιχείων της τάξης που έχει τη δυνατότητα να τα λύσει, ακόμα και αν αυτή η τάξη είναι η αστική. Αν και μέσα στο κίνημα αυτό μπορεί κάποιος να βρει προοδευτικά αντανακλαστικά, στην πραγματικότητα η ηγεμονία της αστικής αντίληψης ξεφλουδίζει γρήγορα όποιον ριζοσπαστισμό μπορεί να ανιχνευθεί μέσα του. Αυτό αποκαλύπτεται από τον τρόπο δράσης των θιασωτών της «woke» κουλτούρας, που συνήθως εκτονώνεται στη φασαρία που κάνουν σε πλατφόρμες ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και την ευκολία που συστημικές δυνάμεις (βλέπε Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ) την εκμεταλλεύονται στον πολιτικό στίβο που διαμορφώνονται οι ενδοαστικές αντιθέσεις στο εσωτερικό των καπιταλιστικών κρατών.
«Woke» καπιταλισμός ή αλλιώς το «εποικοδόμημα ως ενεργητική δύναμη που βοηθά δραστήρια την βάση» (Ι.Β. Στάλιν: Ο μαρξισμός και τα προβλήματα γλωσσολογίας).
Συνεχίζοντας από το ίδιο κείμενο: «Η βάση είναι το οικονομικό καθεστώς της κοινωνίας σ’ ένα δοσμένο στάδιο της ανάπτυξής της. Το εποικοδόμημα είναι οι πολιτικές, νομικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, φιλοσοφικές απόψεις της κοινωνίας και οι πολιτικοί, νομικοί και άλλοι θεσμοί που αντιστοιχούν σ’ αυτές». Το ιμπεριαλιστικό-καπιταλιστικό σύστημα και οι αναταράξεις του λειτουργούν ως η βάση που αντανακλά και επιδρά στο εποικοδόμημά σήμερα. Το «woke» κίνημα κινείται κυρίως στο φάσμα αυτού του εποικοδομήματος, στο επίπεδο αντιλήψεων, αξιών κ.ο.κ. Το σύστημα μπορεί εύκολα όχι μόνο να το αφομοιώσει αλλά και να το τροφοδοτήσει εκ νέου με «φρεσκαρισμένες» αστικές αντιλήψεις, έτσι και αλλιώς οι μηχανισμοί του είναι πάντα σε ετοιμότητα για να ανανεωθούν στις υπάρχουσες συνθήκες. Στη βιομηχανία του θεάματος, τη διαφήμιση, τον κινηματογράφο οι ντιρεκτίβες για την «συμπερίληψη» λειτουργούν και ως δημιουργία νέων πεδίων κερδοφορίας, η ΕΕ και τμήματά της νομιμοποιούνται με την ενσωμάτωση μιας σειράς από «woke» διακηρύξεις, στις ΗΠΑ ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ είναι ο πρώτος που θα μιλήσει για κλιματική αλλαγή θησαυρίζοντας στο χρηματιστήριο της πράσινης ενέργειας, ο Ομπάμα γίνεται ο πρώτος αφροαμερικανός πρόεδρος μιας υπερδύναμης που άνοιξε νέες πληγές στον πλανήτη και η Λέβιν η πρώτη τρανς ναύαρχος της αμερικάνικης κρεατομηχανής. Ο δυτικός κόσμος επικαιροποιεί και με αυτόν τον τρόπο τον τάχα μου πολιτισμένο χαρακτήρα του για να διαμορφώσει καλύτερους όρους καπιταλιστικής αναπαραγωγής και κυριαρχίας, να καλύψει την πραγματικότητα της βαρβαρότητας που παράγει και τέλος να δημιουργήσει μια νέα εικόνα πολιτικής και πολιτισμικής υπεροχής έναντι των αντιπάλων του. Καμία από αυτές τις κινήσεις όμως δεν αφορούσαν και δεν αφορούν τις κοινωνικές ομάδες που υποτίθεται αντιπροσωπεύουν, ίσα-ίσα τα αποτελέσματα των πολιτικών τους στέλνουν διαρκώς τις μάζες των λαϊκών και εργατικών στρωμάτων στο περιθώριο.
Όπως οι αντιθέσεις διαμορφώνουν τα αντίστοιχα δίπολα, έτσι και εδώ υπάρχει το αντίπαλο δέος που αναφέρεται ως «anti-woke» κίνημα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος που στηρίζεται στις πιο συντηρητικές δυνάμεις του ίδιου συστήματος. Αυτών δηλαδή που δεν θέλουν να κρύψουν πίσω από κάποιον προοδευτικό φερετζέ την δεξιά μετατόπιση του συστήματος. Στον «anti-woke» κόσμο συναντιόνται οι ακροδεξιοί, οι νεοφασίστες, τα παραδοσιακά δεξιά αστικά κόμματα ή τουλάχιστον μερίδες τους που προσεγγίζουν την «anti-woke» κουλτούρα όπως προσεγγίζουν την «woke» κουλτούρα μερίδες της αστικής σοσιαλδημοκρατίας. Όλοι μαζί έχουν κηρύξει τον πόλεμο ενάντια στον «woke δικαιωματισμό», στην πραγματικότητα όμως στο στόχαστρο είναι τα δικαιώματα λαού και νεολαίας, τα δικαιώματα των γυναικών, των κοινωνικών ομάδων που καταπιέζονται, των μεταναστών και των προσφύγων. Στην ιδεολογική και πολιτιστική τους αντιπαράθεση με την «woke» κουλτούρα προωθούν τις παραδοσιακές αξίες και τα πιο οπισθοδρομικά ήθη του παρελθόντος. Όπως στο «woke» έτσι και στο «anti-woke» κίνημα απουσιάζει η ταξική ανάλυση της κοινωνίας, γι’ αυτό και πρόκειται για δύο αστικές αντιλήψεις που χρησιμοποιούνται ως όπλα των πολιτικών αντιπάλων στα πλαίσια του αστικού πολιτικού συστήματος. Η εμφάνιση και των δύο στις αντιπαραθέσεις Δημοκρατικών-Ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ με τις αντιστοιχίες που μπορούν να γίνουν για την Ευρώπη είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Στην Ελλάδα η διάθλαση του συγκεκριμένου δίπολου ταξιδεύει από έξω προς το εσωτερικό μέσα από τα δίκτια της εξάρτηση του ελληνικού καπιταλισμού από το ξένο ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο. Μέχρι στιγμής δεν έχει πάρει τις διαστάσεις που έχει στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις, παρόλα αυτά εκφράσεις του συναντάμε όλο και πιο συχνά. Από το φασιστικό σκυλολόι του διαδικτύου, το παπαδαριό, τα ακροδεξιά κόμματα, τα κυβερνητικά στελέχη, τα ευαισθητοποιημένα τηλεοπτικά πάνελ μέχρι την προοδευτική αντιπολίτευση και κομμάτια της αναρχοαυτονομίας.
Με βαθύ το αποτύπωμα της ήττας τους εργατικού και επαναστατικού κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα και στη χώρα μας, οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για τη μια ή την άλλη αστική θεώρηση. Ο αποπροσανατολισμός μερίδων του λαού, ειδικά της νεολαίας που ασφυκτικά στο περιβάλλον που ζει, βρίσκεται ψηλά στις επιδιώξεις του συστήματος. Για την οργάνωσή μας η ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση και με αυτές τις αστικές και μικροαστικές αντιλήψεις πρέπει να ενταθεί και να συνδυαστεί με την προσπάθειά μας για την οικοδόμηση ισχυρής κομμουνιστικής κατεύθυνσης στους κόλπους του λαού και της εργατικής τάξης. Να δώσουμε επίκαιρες απαντήσεις για την ταξική φύση των ανισοτήτων που παράγει το ιμπεριαλιστικό-καπιταλιστικό σύστημα και να προβάλουμε την προοπτική που δίνουν οι λαϊκοί αγώνες και η ταξική πάλη.
Αλέξης Μαχαίρας
Οργάνωση Πάτρας
