Η προσέγγιση του ζητήματος του πολιτικού υποκειμένου και της σχέσης του με την ταξική πάλη κατέχει σημαντική θέση στις επεξεργασίες μας ενόψει της 10ης Συνδιάσκεψης. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της απάντησης στο ερώτημα «τι οργάνωση θέλουμε». Εδώ θα επισημάνω ορισμένες μόνο πλευρές του, μιας και είναι προφανές ότι το θέμα αυτό δεν θα μπορούσε να εκτεθεί πιο αναλυτικά στο πλαίσιο μιας σύντομης τοποθέτησης.
1. Η ταξική πάλη προηγείται της συνείδησής της. Διεξάγεται ανεξάρτητα από τη θέληση των μεμονωμένων ανθρώπων και από το βαθμό επίγνωσης που έχουν για αυτή. Διατρέχει ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία από καταβολής των πρώτων ταξικών κοινωνιών, ήταν, είναι και θα συνεχίσει να είναι ο αποφασιστικός παράγοντας της ιστορικής κίνησης, μέχρις ότου οι ταξικές διαφορές και όσα τις συνοδεύουν περάσουν στο χρονοντούλαπο. Μέχρις ότου η ανθρωπότητα ξεκινήσει να γράφει την αυθεντική της ιστορία, εγκαταλείποντας οριστικά την περίοδο της προϊστορίας της.
Η ανάδειξη των πρωτοπόρων στοιχείων σε κάθε εποχή και φάση κρινόταν κάθε φορά από την ένταξή τους σε αυτήν την πάλη, την αναγνώριση των απαιτήσεών της και την προσπάθειά τους να ανταποκριθούν σε αυτές, την ανίχνευση των ιστορικών δυνατοτήτων και προοπτικών που αναδύονταν από αυτή στη βάση των χαρακτηριστικών και των εξελίξεων της εκάστοτε περιόδου, την αμφίδρομη σχέση που διαμόρφωναν με τις κοινωνικές δυνάμεις των καταπιεσμένων που συμμετείχαν και την ικανότητά τους να εκφράσουν αποτελεσματικά τα συμφέροντα εκείνων των δυνάμεων.
2. Στην ιστορική εποχή του καπιταλισμού, πιο συγκεκριμένα, η πάλη ανάμεσα στην αστική και την εργατική τάξη προϋπήρχε της ιστορικής εμφάνισης του κομμουνιστικού κινήματος και σίγουρα δεν αποτέλεσε δικιά του ανακάλυψη. Οι ιδέες που αυτό έφερε στην πάλη του προλεταριάτου, όμως, της έδωσαν νέα ορμή και, κυρίως, τη δύναμη μιας τάξης που αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και την ιστορική της αποστολή, την προοπτική της απελευθέρωσης της από τα καπιταλιστικά δεσμά, σπάζοντας τα όρια των αγώνων διαπραγμάτευσης απλώς καλύτερων όρων πώλησης της εργατικής της δύναμης ή των ουτοπικών πειραματισμών στους οποίους επιδιδόταν μέχρι τότε. Από την άλλη, για πρώτη φορά στην ιστορία τα οράματα της κοινωνικής χειραφέτησης και της κατάργησης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο αποκτούσαν έτσι υλική υπόσταση, μετατρεπόμενα σε κτήμα μιας τάξης που μπορούσε να τα υπηρετήσει μέχρι τέλους. Συνολικά, λοιπόν, η συνένωση της κομμουνιστικής κοσμοαντίληψης με την ταξική πάλη αποτέλεσε σημείο τομής στην ιστορία.
Ως συμπύκνωση της παραπάνω σχέσης στάθηκε η ιστορική κατάκτηση του κόμματος νέου τύπου, των επαναστατικών κομμάτων που καθοδήγησαν τον προηγούμενο αιώνα την πάλη του προλεταριάτου και των λαϊκών μαζών, τις εφόδους στον ουρανό για την επαναστατική ανατροπή και την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας.
3. Ο συσχετισμός δύναμης στην ταξική πάλη είναι εκ προοιμίου αρνητικός για την εργατική τάξη. Εισέρχεται πρωταρχικά σε αυτήν από τη θέση της ως εκμεταλλευόμενη, με ό, τι αυτό συνεπάγεται, ως «τάξη καθεαυτή», ενώ η άρχουσα τάξη από θέση ισχύος, συγκροτημένη σε τάξη για τον εαυτό της, με πλήρη συνείδηση του τι διακυβεύεται. Ταυτόχρονα, η κυρίαρχη τάξη έχει στη διάθεσή της ένα σύνολο εργαλείων, μέσων και οργανισμών, το ίδιο το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του να λειτουργούν στην υπηρεσία της. Είναι ξεκάθαρο, επομένως, ότι από εδώ προκύπτει η ανάγκη των μορφών οργάνωσης των καταπιεσμένων, από το κατώτερο επίπεδο της συγκρότησης στους χώρους δουλειάς έως το ανώτερο, αυτό του πολιτικού κόμματος.
4. Το κομμουνιστικό κόμμα είναι η ανώτερη πολιτική συμπύκνωση της θέλησης και των συμφερόντων της εργατικής τάξης, η συσπείρωση των πιο συνειδητών στοιχείων της, ο καθοδηγητής στην πάλη της για την εκπλήρωση της ιστορικής της αποστολής, την επαναστατική αναμέτρηση με το σύστημα της εκμετάλλευσης και την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας. Η άρνηση της αναγκαιότητας του, όπως διατυπώνεται από μια σειρά αναρχικών και μικροαστικών θεωριών, συνιστά επί της ουσίας άρνηση της ανάγκης και της δυνατότητας της εργατικής τάξης να συγκροτηθεί σε τάξη για τον εαυτό της, παραίτηση από την προοπτική της επαναστατικής ανατροπής, κήρυγμα υποταγής στην κυριαρχία του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού.
Παράλληλα, είναι σαφές ότι κάτω από το βάρος της ήττας και της πολύχρονης κυριαρχίας του ρεφορμισμού στο κίνημα η έννοια αυτή έχει κακοποιηθεί βάναυσα και έχουν δημιουργηθεί στρεβλώσεις σε όλα τα επίπεδα που απαιτούν ξεκαθάρισμα. Για παράδειγμα, από το ΚΚΕ παρουσιάζεται ως «κανονική» στους αγωνιστές του κινήματος η εκτρωματική εικόνα ενός «έτοιμου», «παντός καιρού», «συγκροτημένου» κόμματος της εργατικής τάξης, με την τάξη να είναι σε φάση αποσυγκρότησης και το κόμμα να τη μέμφεται κάθε τρεις και λίγο γιατί δεν ψηφίζει σωστά!
Στον αντίποδα βρίσκεται η διαλεκτική θεώρηση του ζητήματος, που αντιλαμβάνεται τη σχέση κόμματος-τάξης ως διαρκή και δυναμική, υπό τη συνεχή δοκιμασία της ταξικής πάλης, όπου η επαναστατική πρωτοπορία καλείται να κατοχυρώνει την αναγνώρισή της ως τέτοια και να επιβεβαιώνει τον ρόλο της, βάσει των απαντήσεων που δίνει ή όχι στα ζητήματα που προκύπτουν. Για τη θεώρηση αυτή δεν χωράει αμφιβολία ότι η ανασύσταση του κομμουνιστικού κινήματος και η εκ νέου συγκρότηση της εργατικής τάξης αποτελούν αλληλοτροφοδοτούμενες διεργασίες στο πλαίσιο μιας ενιαίας πορείας ανατροπής των συσχετισμών και διαμόρφωσης των ιδεολογικών-πολιτικών-οργανωτικών προϋποθέσεων για τη συνολική αναμέτρηση.
5. Με διαφοροποιημένο τρόπο τίθενται πολλά ζητήματα μετεπαναστατικά, όταν από τη θέση του καταδιωκόμενου και κυνηγημένου ένα επαναστατικό κόμμα βρίσκεται ξαφνικά σε θέση εξουσίας. Οι θέσεις για τη Συνδιάσκεψη σε αυτό το σημείο υπενθυμίζουν τις κατακτήσεις της οργάνωσής μας από τις προσπάθειες αποτίμησης των όρων και των αιτιών της καπιταλιστικής παλινόρθωσης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και τα διδάγματα από τη μελέτη της ΜΠΠΕ για τις σχέσεις κόμματος-κράτους και κόμματος-τάξης-μαζών. Τα συμπεράσματα αυτά, πάντως, κάθε άλλο παρά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «μελλοντικά», ως στοιχεία που θα αξιοποιήσει το κίνημα αποκλειστικά και μόνο όταν βρεθεί ξανά στη φάση χτισίματος της άλλης κοινωνίας. Από σήμερα πρέπει να παλεύουμε να ενσωματώνονται στη φυσιογνωμία και την πολιτική μας.
6. Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στην ταξική πάλη δεν είναι στάση αναμονής των αποτελεσμάτων που αυτή θα παράξει έξω και μακριά από αυτούς. Η αυθόρμητη εξέλιξη της ταξικής πάλης δεν μπορεί να φέρει επαναστατικές αλλαγές, γι’ αυτό και η υποταγή σε αυτή οδηγεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από τον έναν ή τον άλλο δρόμο, στην αναπαραγωγή της αστικής κυριαρχίας.
Μπορούν να υπάρξουν νικηφόρα κινήματα, ακόμα και όταν οι πολιτικοί τους «κινητήρες« δεν είναι διαθέσιμοι ή έτοιμοι να τα καθοδηγήσουν. Η ζωή και η ταξική πάλη είναι γεμάτη από τέτοιες ανισομετρίες, που σίγουρα δεν είναι καθόλου βολικές για έναν μηχανιστικό τρόπο σκέψης. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι μάζες διδάσκονται από το σχολείο της ταξικής πάλης, αποκτούν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους, και μαζί με αυτές βγάζουν συμπεράσματα και συγκροτούνται περαιτέρω και οι πολιτικές δυνάμεις που θέλουν να δώσουν στην πάλη ευρύτερο ορίζοντα. Γιατί εδώ βρίσκεται το κρίσιμο σημείο: η παρέμβαση ενός επαναστατικού πολιτικού υποκειμένου είναι η μόνη που μπορεί να προετοιμάσει τον κόσμο που παλεύει ενάντια στα πισωγυρίσματα, τη ρεβάνς που επιδιώκουν να πάρουν οι κυρίαρχοι απέναντι στα κινήματα, τον κίνδυνο αυτά να εξαργυρωθούν σε μονοπάτια διαχείρισης και συμβιβασμού από αστικές και ρεφορμιστικές δυνάμεις. Είναι η μόνη που μπορεί να εξοπλίσει τις μάζες με τη συνείδηση του περιορισμένου χαρακτήρα που έχει κάθε κατάκτηση και νίκη στο έδαφος του καπιταλισμού, να χαράξει βήματα και στόχους για τη συνέχιση της πάλης, να την κατευθύνει σε δρόμους που θα υπηρετούν την επαναστατική προοπτική.
7. Ζούμε στην ιστορική εποχή της ήττας του εργατικού επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος. Ταυτόχρονα, ζούμε σε μια εποχή που η καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα διαμορφώνει διαρκώς τους όρους για αντιστάσεις, διεκδικήσεις, ξεσπάσματα και εξεγέρσεις των από κάτω, που συνεχώς προσκρούουν, όμως, στα ιδεολογικά-πολιτικά-οργανωτικά όρια που έχουν διαμορφώσει οι συνέπειες της ήττας. Και ενώ έχουμε πλήρη επίγνωση ότι το μοναδικό πεδίο στο οποίο μπορούν να αρχίσουν να αντιστρέφονται οι όροι της ήττας είναι ακριβώς το πεδίο αυτών των αντιστάσεων, διεκδικήσεων, ξεσπασμάτων και εξεγέρσεων!
Τα δεδομένα και τα ζητούμενα του προβλήματος είναι σίγουρα αρκετά μπλεγμένα! Με αυτήν την αντίφαση είμαστε αναγκασμένοι να πορευτούμε για μια ολόκληρη ιστορική περίοδο και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Και σε ό, τι μας αφορά, η επίλυσή της ή, μάλλον, η αναμέτρηση με αυτή σε όλο και ανώτερο επίπεδο είναι αναπόσπαστα δεμένη με την κατάσταση της οργάνωσής μας. Η ικανότητα της να συμμετέχει στα κινήματα προετοιμασμένη σε όλα τα επίπεδα για αυτά και να κερδίζει από τη συμμετοχή της αυτή σε ιδεολογικό-πολιτικό εξοπλισμό και οργανωτική εμβέλεια,τόσο για την ίδια όσο και για τα μετωπικά της σχήματα, έτσι ώστε να βρεθεί σε ακόμα καλύτερες θέσεις στα επόμενα για να προσφέρει σε αυτά και να κατακτήσει από αυτά την ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση της επαναστατικής κατεύθυνσης, να ποια πρέπει να είναι η δικιά μας πρακτική λύση στο πρόβλημα.
Με αυτήν την έννοια, σε κάθε μέτωπο πάλης, κάθε εστία αντίστασης, κάθε λαϊκό ξέσπασμα, η αναβάθμιση της οργάνωσης μέσα από αυτό δεν πρέπει να νοείται ως μια πιθανή παράπλευρη συνέπεια. Πρέπει να τίθεται ως στόχος, με βάση τον οποίο πρέπει να γίνεται και ο απολογισμός του εκάστοτε γεγονότος και της συμμετοχής μας σε αυτό. Τα βήματα που σημειώνονται στην ενίσχυση της επαναστατικής κατεύθυνσης, οι νέοι αγωνιστές και σύντροφοι που γεννιούνται μέσα από την παρέμβασή μας σε αυτά, ακόμα και όταν είμαστε μια μικρή μειοψηφία σε έναν αγώνα και ο συσχετισμός είναι εναντίον μας, ακόμα και όταν αυτός ο αγώνας οδηγείται στο ξεπούλημα και την ήττα, πρέπει να μπορούν να καταγράφονται στις επιτυχίες μας (ή στις αποτυχίες μας).
8. Η διαρκής ενασχόληση με την κομματική οικοδόμηση είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για να προωθεί τους στόχους της μια οργάνωση λαϊκών αγωνιστών, όπως η δικιά μας, και για να μπορέσει σε μια πορεία να δημιουργήσει τους όρους μετεξέλιξης της σε μια ανώτερη ποιότητα. Το απαιτούν οι συνθήκες και οι τεράστιες προκλήσεις της εποχής μας και έτσι πρέπει να προχωρήσουμε.
Αντώνης Αποστολάκης
Οργάνωση Αθήνας
