Το 2015 ξεκινά με αυξημένες τις γεωπολιτικές προκλήσεις. Το νέο πλαίσιο των ανταγωνιστικών σχέσεων Δύσης-Ρωσίας μετασχηματίζει ραγδαία την μεταψυχροπολεμική αρχιτεκτονική. Κατά συνέπεια, το διεθνές σκηνικό θα συνεχίσει να διαμορφώνεται μέσα από αυξανόμενη αστάθεια καθώς οι πολλές κρίσεις της σφοδρής αντιπαράθεσης ΗΠΑ–Ρωσίας τροφοδοτούν η μια την άλλη.
Πάνω σε αυτό, οι προσεγγίσεις από αρκετούς αναλυτές θεωρούν ότι ανοίγεται μια μακρά περίοδος αντιπαράθεσης χωρίς «κανόνες». Σαν τέτοιοι θεωρούνταν κατά την περίοδο του «ψυχρού πολέμου», π.χ., η παραδοχή των σφαιρών επιρροής. Ωστόσο, στην πραγματικότητα τίθενται ο όροι διαμόρφωσης «νέων κανόνων», όπου στον πυρήνα της λογικής τους κυριαρχεί η ανοιχτή και έμπρακτη αμφισβήτηση, από τις ΗΠΑ, τέτοιων σφαιρών για τη Ρωσία. Η ενίσχυση και επέκταση του ΝΑΤΟ στις προηγούμενες δεκαετίες είναι ένα ουσιαστικό στοιχείο αυτής της αμφισβήτησης.
Με δεδομένη την έντονη πια αντίθεση της Μόσχας στην ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, οι πιθανές εστίες αντιπαράθεσης ανάμεσα σε Δύση/ΗΠΑ και Ρωσία πολλαπλασιάζονται. Κατά συνέπεια, οποιαδήποτε απόφαση, όχι πλέον του Κιέβου αλλά της Συμμαχίας, για μελλοντική ένταξη της Ουκρανίας σε ΝΑΤΟ ή ΕΕ αναπόφευκτα οδηγεί την αντιπαράθεση σε άκρως επικίνδυνη κλιμάκωση.
Στις 23 Δεκεμβρίου 2014, το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας υπερψήφισε το νομοσχέδιο για εγκατάλειψη του καθεστώτος ουδετερότητας. Δηλαδή, της αδέσμευτης χώρας, έξω από κάθε στρατιωτικό οργανισμό – ουσιαστικά το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, κοινή εκτίμηση ένθεν κακείθεν είναι ότι δεν θα δεχθούν την Ουκρανία στον Οργανισμό μεσοπρόθεσμα. Τυπικά, η απόφαση της 23ης Δεκεμβρίου και η ενδεχόμενη ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ δεν συνδέονται μεταξύ τους. Πάντως εάν, και όπως, ξεκινήσουν οι διαδικασίες ένταξης, η ένταση θα πιάσει κόκκινο.
Παρ’ όλα αυτά, άμεσα η Μόσχα δεν φαίνεται ότι θα προχωρήσει πέρα από τη ρητορική -ακόμη και σκληρή- αντιπαράθεση.
Οι λόγοι της αυτοσυγκράτησης της Μόσχας είναι αντιληπτοί. Εφόσον οι πιθανότητες για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ακόμη και μεσοπρόθεσμα, ουσιαστικά δεν υπάρχουν, η Ρωσία δεν χρειάζεται να δώσει άμεσα κάποιες σκληρές απαντήσεις, υπονομεύοντας μια συνολικότερη στρατηγική τής «μη απομόνωσης».
Ανάλογη τακτική ακολουθεί ο Πούτιν και στο θέμα των κυρώσεων, το οποίο, όπως φαίνεται, έχει αμφίδρομη ανάγνωση. Οι κυρώσεις θεωρητικά αντανακλούν το όριο της αντοχής που μπορούν να δεχτούν οι Δυτικοί. Έχουν σχεδιαστεί ώστε να προκαλέσουν πλήγμα το οποίο μια δυτική χώρα δεν θα άντεχε. Στην περίπτωση της Ρωσίας ωστόσο το πρακτικό αποτέλεσμα εξακολουθεί να είναι αστάθμητο.
Η πρόσφατη υποβάθμιση της ρώσικης οικονομίας είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού των δυτικών κυρώσεων και της χαμηλής τιμής του πετρελαίου και άλλων ενδημικών χαρακτηριστικών της ρωσικής οικονομίας. Προκρίθηκαν από τις ΗΠΑ ως ένα ακόμη πολιτικό εργαλείο πίεσης στον Πούτιν. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, λειτουργούν ως πολιτικό εργαλείο για τον Πούτιν, που παρά τη σφοδρή επιδείνωση του οικονομικού κλίματος, αξιόπιστες δημοσκοπήσεις δείχνουν πως εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά δημοφιλής. Το αν θα παραμείνει δημοφιλής όσο θα προχωρά η «οικονομική επιβράδυνση» και αν η ελίτ που πλήττεται οικονομικά θα παραμείνει αισιόδοξη, είναι άλλο θέμα.
Ωστόσο, όπως σημειώνεται και όπως γενικά ισχύει, η οικονομική αδυναμία σπάνια σημαίνει και στρατιωτική αδυναμία ή πολιτική κρίση για την κλίμακα της αντιπαράθεσης που αναφερόμαστε. Αυτό άλλωστε ερμηνεύει και τη στάση των Ευρωπαίων και ειδικότερα της Γερμανίας στο όλο ζήτημα. Σύμφωνα με τον Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, αντικαγκελάριο και υπουργό Οικονομίας της Γερμανίας, η αποσταθεροποίηση της Ρωσίας δεν συμφέρει την Ευρώπη: «Αυτοί που θέλουν να αποσταθεροποιήσουν οικονομικά και πολιτικά τη Ρωσία έχουν εντελώς διαφορετικούς στόχους»… «Αυτό δεν είναι προς το συμφέρον ούτε της Γερμανίας ούτε της Ευρώπης. Θέλουμε να επιλύσουμε την κρίση στην Ουκρανία, όχι να γονατίσουμε τη Ρωσία», εξήγησε!
Από την άλλη, η κατάσταση όπως διαμορφώνεται επιταχύνει τις διαδικασίες αναζήτησης στηριγμάτων και γενικότερα συμμαχιών. Κύρια από πλευράς Ρωσίας, μια και για τις ΗΠΑ η Συμμαχία είναι δεδομένη (;)
Από την 1η Ιανουαρίου ξεκίνησε να λειτουργεί η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Ρωσία, Καζακστάν, Λευκορωσία και Αρμενία θα αρχίσουν να εκπληρώνουν την υποχρέωση «να εγγυηθούν την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών, κεφαλαίων και εργατικού δυναμικού, να διεξάγουν συντονισμένη πολιτική σε βασικούς τομείς της οικονομίας: στην ενέργεια, βιομηχανία, γεωργία και στις μεταφορές».
Με το Ιράν όχι μόνο ενισχύονται οι διμερείς οικονομικές σχέσεις (χωρίς τη χρήση δυτικών νομισμάτων), αλλά επεκτείνονται και στο στρατιωτικό επίπεδο, με κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Ταυτόχρονα η Μόσχα διασφάλισε ότι θα είναι ο βασικός ξένος παίκτης στο πρόγραμμα απεμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν, που αφορά και την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού εργοστασίου της Τεχεράνης από Ρώσους.
Στη Βόρεια Κορέα, η ρωσική διπλωματία έκανε ένα ακόμη βήμα. Το περασμένο καλοκαίρι, ο Βλαντιμίρ Πούτιν χάρισε στη Βόρεια Κορέα το 90% του χρέους των 11 δισ. δολαρίων από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1 δισ. που απέμεινε θα δοθεί με τη μορφή βοήθειας.
Ο περασμένος Νοέμβριος ήταν επίσης ένας πολύ καλός μήνας και για τη ρωσική διπλωματία στο Πακιστάν. Ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας ήταν ο πρώτος Ρώσος που επισκέφτηκε το Πακιστάν από το 1969 και υπέγραψε συμφωνία χωρίς προηγούμενο για κοινές ασκήσεις, επισκέψεις κ.ά. Επίσης, η Ρωσία πρότεινε τη συμμετοχή του Πακιστάν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, με την Κίνα, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, τη Ρωσία, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν, ενώ η Μόσχα θα πουλήσει στο Πακιστάν και άρματα μάχης. Όλες αυτές οι κινήσεις της Ρωσίας που αναφέρονται βασικά σε οικονομικό επίπεδο δίνουν τη δυνατότητα στη Μόσχα να μετριάσει την επίπτωση των δυτικών κυρώσεων, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνουν όλο και περισσότερο οι κινήσεις των Αμερικανών, αλλά και των Ευρωπαίων.
Το επίπεδο στο οποίο ενδεχομένως να έχουμε ιδιαίτερη έξαρση είναι το εξοπλιστικό. Ήδη η Ουάσιγκτον απειλεί τη Μόσχα με αντίποινα επειδή αναπτύσσει έναν νέο πύραυλο Κρουζ μεσαίου βεληνεκούς(1) και εγείρει το ενδεχόμενο επιστροφής των αμερικανικών πυραύλων Κρουζ στην Ευρώπη ύστερα από απουσία 23 ετών. Ωστόσο, η επιστροφή των πυραύλων Κρουζ στην Ευρώπη ίσως αποδειχθεί πολιτικά διχαστική τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, όπου η ρεπουμπλικανική πλειοψηφία του Κογκρέσου πιέζει για πιο δυναμική απάντηση της Ουάσιγκτον στους νέους ρωσικούς πυραύλους. Επιπλέον, ο αριθμός των στρατηγικών πυρηνικών κεφαλών που αναπτύσσουν οι ΗΠΑ και η Ρωσία αυξήθηκε πέρυσι και οι δύο χώρες δαπανούν δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για τον εκσυγχρονισμό των οπλοστασίων τους.
Η τελευταία εκεχειρία της 9ης Δεκεμβρίου στην Ουκρανία τηρείται σε γενικές γραμμές, παρά τις μάχες που ξεσπούν σποραδικά, μια και στις 15 Γενάρη αποφασίστηκε (με πρωτοβουλία Γαλλογερμανών) σύνοδος κορυφής στην Αστάνα του Καζακστάν. Στη σύνοδο αυτή θα μετάσχουν οι πρόεδροι της Ρωσίας και της Ουκρανίας, η Μέρκελ και ο Ολάντ. Ο οποίος Ολάντ εξέφρασε την πεποίθηση ότι θα επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά την ουκρανική κρίση.
Ότι και αν κάνει η Ρωσία αλλού, η Ουκρανία εξακολουθεί να είναι θεμελιώδους στρατηγικής σημασίας για τα συμφέροντά της. Ακόμα και αν η ανατολή λάβει κάποιο βαθμό αυτονομίας, η Ρωσία θα εξακολουθήσει να ανησυχεί βαθύτατα αναφορικά με τις σχέσεις της υπόλοιπης Ουκρανίας με τη Δύση. Και αυτό δεν είναι καθόλου δύσκολο να το κατανοήσουν οι Δυτικοί. Εκείνο που ενδεχομένως να υποτιμούν είναι ότι τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από το να πληγώσεις μια αρκούδα. Το να τη σκοτώσεις είναι καλύτερο, όμως το να σκοτώσεις τη Ρωσία έχει αποδειχθεί ότι είναι δύσκολο.
Στο διπλωματικό επίπεδο οι φόβοι είναι και αληθινοί και βάσιμοι. Γιατί δεν είναι ζήτημα παρεξηγήσεων αλλά ασύμβατων και ασυμβίβαστων αναγκαιοτήτων. Το πρόβλημα δυο ισχυρών ιμπεριαλιστών που προστατεύουν με κάθε τρόπο τα συμφέροντά τους ξεπερνά τους όποιους ενδιάμεσους ενδοιασμούς τρίτων.
Όλα δείχνουν λοιπόν πως η Ρωσία ετοιμάζεται για μια παρατεταμένη περίοδο αντιπαράθεσης με τη Δύση, ωθώντας την προς την κατεύθυνση κάθε πρόσφορου στηρίγματος.
ΣΗΜ.: Οι πύραυλοι Κρουζ μεσαίου βεληνεκούς αφορούν τη Συνθήκη για τα Πυρηνικά Ενδιάμεσου Βεληνεκούς (INF) του 1987, με χώρο αναφοράς την Ευρώπη. Επίσης ΗΠΑ και η Ρωσία αφαίρεσαν τους Κρουζ και από τα υποβρύχιά τους με την υπογραφή το 1991 της Συνθήκης για τη Μείωση των Στρατηγικών Όπλων (Start), η οποία εξέπνευσε το 2009. Τη διαδέχθηκε η New Start το 2010, η οποία όμως δεν περιέχει κανέναν τέτοιον περιορισμό ούτε προβλέπει τη συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών για τον αριθμό των πυραύλων Κρουζ μεταξύ των δύο χωρών.
Χ.Β.
Βουλευτικές Εκλογές 2023
Αντίσταση - Οργάνωση
