Ομπρός παιδιά, και δε βολεί μονάχος του ν’ ανέβει ο ήλιος?.
Σπρώχτε με γόνα και με στήθος, να τον βγάλουμε απ’ τη λάσπη.
Σπρώχτε με στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε απ’ το γαίμα.
(Αγγελος Σικελιανός )
Με το μεράκι και τον πόνο της Ρωμιοσύνης σε γόνα και στήθος, με τους αγώνες, τα πάθια και το παράπονο του λαού, σε καρδιά κι έργο, έφυγε στα 97 του, στο σπίτι του στην Αθήνα ο Σπύρος Μελετζής, ο «φωτογράφος της Αντίστασης». Εφυγε με τον καημό τούτου του τόπου στο φακό. Εναν καημό κι ένα παράπονο που κατέθεσε πέρσι, σημαδιακά θα έλεγε κανείς, στην τελευταία του έκθεση «Αχ πατρίδα μου». Εναν καημό κι ένα παράπονο ίσως όχι γι αυτά που φύγανε, αλλά γι αυτά που θα έρθουν.
Ο Σπύρος Μελετζής γεννήθηκε στην Ιμβρο το 1906 κι εκεί τέλειωσε δημοτικό και σχολαρχείο. Το 1923 με την παραχώρηση του νησιού στην Τουρκία καταφεύγει στην Αλεξανδρούπολη κι από κει στην Αθήνα. Πρωτοπόρος της ελληνικής φωτογραφίας, θα παρουσιάσει την πρώτη έκθεση φωτογραφιών του, με θέμα τη φύση της Ηπείρου, σε Ιωάννινα και Αθήνα το 1938. Από τότε συμμετείχε σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις, δίνοντας το προσωπικό στίγμα του φακού του, που ήξερε να αποτυπώνει τη μάχιμη καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, του χώρου και του χρόνου, αναζητώντας την ομορφιά και τις κοινωνικές προεκτάσεις ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και πεπρωμένα.
Το 1950 θα συμμετάσχει σε δυο ομαδικές εκθέσεις σε Αθήνα και Κωνσταντινούπολη και το 1951 εκθέτει στην Κύπρο. Του ανατίθεται η φωτογράφηση δημόσιων έργων και του απονέμεται το 1957 από τη Διεθνή Ομοσπονδία Ερασιτεχνών Φωτογράφων ο τιμητικός τίτλος του «τεχνοκρίτη». Το 1960 σε συνεργασία με την Ελένη Παπαδάκη θα φωτογραφίσει αρχαιότητες κι αρχαιολογικούς χώρους για την έκδοση οδηγιών αρχαιολογικών μουσείων. Σταθμό στην καριέρα του θα αποτελέσει η προσωπική του έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Βιέννη το 1993. Το 1997 παρουσιάζει δουλειά του στην Κίνα στην έκθεση «Ελληνική φωτογραφία 1870-1995», ενώ το 1998 με τις «Οψεις της ελληνικής φωτογραφίας» στη Νίκαια της Γαλλίας και το Μονακό. 96 χρόνων τον Ιούνιο του 2002 στην Ακαδημία Δημιουργικής Φωτογραφίας Leica θα παρουσιάζει την τελευταία έκθεσή του «Αχ πατρίδα μου». Ακόμη θα εκδώσει τα καλαίσθητα λευκώματα «Ολυμπος» (1987), «Ιμβρος»(1997) και θα αξιωθεί πολλών τιμητικών διακρίσεων και βραβείων.
Ομως για εμάς όλους που γνωρίσαμε τους αγώνες του λαού μας στην Κατοχή, μέσα από το φακό του Σπύρου Μελετζή και το λεύκωμα «Με τους αντάρτες στα βουνά» (1974), θα είναι ο «φωτογράφος της Αντίστασης», ο μάχιμος καλλιτέχνης του Αντάρτικου, που με το όπλο στο ένα χέρι και τη φωτογραφική μηχανή στο άλλο, έγραψε ιστορία. Στο βουνό ανέβηκε σαν επίσημος φωτογράφος του απελευθερωτικού αγώνα. «Ετσι χωρίς καλά να το καταλάβω βρέθηκα μέσα στο τρένο με τον σύνδεσμο και συνοδό μου τον Γιάννη και ταξίδευα να πραγματοποιήσω ένα μεγάλο χρέος μου, ν’ αποθανατίσω τον αγώνα του ελληνικού λαού που αγωνίζονταν για το ξεσκλάβωμα της Ελλάδας», θυμάται ο ίδιος.
Και αλλού «Αλλά το πιο σωστό είναι ότι κανείς μας όπως είπα, δεν φαντάζονταν ότι γράφαμε, ο καθένας με τον τρόπο του, μια ιστορία συγκλονιστική του καιρού μας, για να μην πω, μια ιστορία ανεπανάληπτη». Αλλά αντί για οποιαδήποτε ανάλυση της τέχνης και της τεχνικής του Μελετζή, ας αφήσουμε το μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ Γιάννη Ζεύγο να τα σχολιάσει και μάλιστα μέσα από τη δικιά του φωτογραφία, την ώρα που μιλά στο Εθνοσυμβούλιο στις Κορυσχάδες. «Κοίταξε Σπύρο, εδώ έπιασες αυτά που λέμε τώρα (συζητούσαν για το ρόλο της τέχνης και των καλλιτεχνών στον αγώνα) και μάλιστα με το παραπάνω. Η όλη στάση δείχνει μια κίνηση, μια προσπάθεια για βάδισμα προς τα μπρος. Στις συσπάσεις του προσώπου μου, βλέπεις, είναι αποτυπωμένες οι αγωνίες όχι μονάχα οι δικές μου αλλά και του λαού που εκφράζω. Μα η πιο μεγάλη αξία σ’ αυτή τη φωτογραφία είναι η κίνηση και η έκφραση του χεριού μου. ?Επιασες σε έκφραση και κίνηση, ας πούμε, έναν λαϊκό αγωνιστή. Μέσα στο κίνημα μας όμως σήμερα έχουμε χιλιάδες αγωνιστές. Προσπάθησε λοιπόν να συνειδητοποιήσεις αυτό το μεγάλο νόημα που κλείνει ο αγώνας μας σήμερα και σαν καλλιτέχνης να το δώσεις με τη φωτογραφική σου τέχνη». Αυτό το σκοπό επάξια εκπλήρωσε ο Σπύρος Μελετζής, αφήνοντας παρακαταθήκη σ’ όλους μας τις ανεπανάληπτες στιγμές ενός έπους, τότε που ο λαός ήταν «Στ’ άρματα?στον αγώνα για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά».
Τα χρόνια περνούν και οι άνθρωποι που με τον απελευθερωτικό τους αγώνα γράψαν ιστορία, πριν η ιστορία ασχοληθεί μαζί τους, ένας- ένας μας λεν το στερνό τους αντίο. Χρόνια τώρα στις παρελάσεις στις γειτονιές, τους καμαρώνουμε μπροστάρηδες να σέρνουν το χορό όπως τότε που ήταν «ψηλά μαζί με τους αντάρτες». Κάθε χρόνο, στο προσκλητήριο αυτό, όλο και κάποιοι απουσιάζουν, του χρόνου ούτε ο Σπύρος Μελετζής θα πει το δικό του παρών. Μαζί τους φεύγει μια εποχή, όχι όμως και τα προβλήματα και τα αιτήματα που έβαζε για ψωμί, δουλειά, λευτεριά.
Ας είναι! Ο λαός μας «Εχασε μεγάλους κλώνους, είδ’ αρματολούς ? γνώρισε πολέμους, μπόρες, μπόρες κεραυνούς μα κρατά σαν παλικάρι, όσο κι αν γερνά κι αγναντεύει πέρα ως πέρα, πέρα τα βουνά». Αυτά τα βουνά του Σπύρου Μελετζή, που μαζί μ’ όλους μας σήμερα, κλίνουν με σεβασμό το κεφάλι μπρος στη μνήμη ενός αγωνιστή καλλιτέχνη.
φ.490, 29/11/03
Βουλευτικές Εκλογές 2023
Αντίσταση - Οργάνωση
